W handlu detalicznym łatwy dostęp konsumentów do wielu substancji, mieszanin i wyrobów chemicznych może narazić ich na ryzyko bezpośredniego kontaktu z potencjalnie niebezpiecznymi produktami, a tym samym do wypadku. W szczególności zagrożone są małe dzieci, które – nie zdając sobie sprawy z konsekwencji otwarcia opakowania i kontaktu z nieznaną i niebezpieczną substancją – stają się często pierwszymi nieświadomymi ofiarami.
Chyba każdy słyszał o przypadkach połknięcia przez dziecko w sklepie granulek „Kreta” (popularna nazwa udrażniacza do rur) czy polania się żrącą substancją. Ale to niejedyne produkty czyhające na zbyt ciekawskiego milusińskiego, który potrafi otworzyć każde opakowanie i chce wszystkiego spróbować. Oprócz tych jakże klasycznych produktów na półkach czają się: rozpuszczalniki, kleje cyjanoakrylowe, kwasy, środki czyszczące zawierające podchloryn, środki ochrony roślin i biocydy, leki oraz wiele, wiele innych.
Obowiązująca w Unii Europejskiej legislacja stara się ograniczyć zagrożenia poprzez wprowadzenie regulacji nakładających na wszystkich producentów, importerów i dystrybutorów pewnych grup niebezpiecznych produktów chemicznych, przeznaczonych do powszechnej sprzedaży, odpowiednich wymagań w odniesieniu do konstrukcji i zabezpieczania opakowań. Celem tych regulacji jest ochrona najmłodszych konsumentów przed kontaktem z niebezpieczną zawartością opakowania produktu chemicznego.
Bezpieczne opakowanie w świetle prawa
Obowiązujące w Unii Europejskiej przepisy wymagają, aby każdy, kto wprowadza do powszechnego obrotu konsumenckiego substancje i mieszaniny chemiczne, stwarzające szczególne, wymienione w przepisach zagrożenia, zaopatrzył opakowania takich produktów w odpowiednie (określone normami) zamknięcia, utrudniające otwarcie tych opakowań przez dzieci. W Polsce wymagania powyższe zawarte są w rozporządzeniu MZ z 11 czerwca 2012 r. w sprawie kategorii substancji niebezpiecznych i mieszanin niebezpiecznych, których opakowania wyposaża się w zamknięcia utrudniające otwarcie przez dzieci i wyczuwalne dotykiem ostrzeżenie o niebezpieczeństwie (Dz.U., poz. 688 z 2012 r. z późn. zm. oraz obwieszczenie MZ z 7 listopada 2014 r., poz. 1604 – tekst jednolity).
Rozporządzenie ustala kryteria zastosowania takich opakowań w zależności od klasyfikacji danego produktu chemicznego, rodzaje opakowań, a także, wraz z przywołanymi w rozporządzeniu normami, wymagania konstrukcyjne opakowań, metodologię ich badania oraz kryteria dopuszczenia1.
Opakowania bezpieczne, dla kogo i jakie?
Co do zasady, ryzyko kontaktu dziecka z niebezpiecznym produktem chemicznym może mieć źródło jedynie w przypadku produktów pochodzących z półki sklepowej, dlatego przepisy rozporządzenia mają zastosowanie tylko do opakowań produktów przeznaczonych dla ogółu społeczeństwa, takich jak produkty przeznaczone do sprzedaży lub oferowane w punktach sprzedaży detalicznej, w których ogół społeczeństwa ma do nich otwarty dostęp, lub produkty sprzedawane ogółowi społeczeństwa za pośrednictwem strony internetowej.
Natomiast wymogi dotyczące zamknięć utrudniających otwarcie przez dzieci i wyczuwalnych dotykiem ostrzeżeń o niebezpieczeństwie nie mają zastosowania do opakowań produktów przeznaczonych wyłącznie dla użytkowników zawodowych.
Opakowanie zabezpieczone przed niepożądanym otwarciem przez dziecko jest opakowaniem składającym się z pojemnika i odpowiedniego zamknięcia, które trudno jest otworzyć małym dzieciom w wieku poniżej 52 miesięcy (lub uzyskać dostęp do jego zawartości), ale jego właściwe użytkowanie nie sprawia trudności osobom dorosłym (zgodnie z normą EN ISO 8317). Wśród typów opakowań, o których można powiedzieć, że posiadają zabezpieczenia przed niepożądanym otwarciem przez dzieci, można wyróżnić dwie kategorie: opakowania jednorazowego użytku, nieprzystosowane do powtórnego zamknięcia, oraz opakowania wielokrotnego zamykania.
Opakowania nieprzystosowane do powtórnego zamknięcia są to opakowania, w których po usunięciu całej zawartości lub jej części nie można ponownie prawidłowo ich zamknąć. Najczęstszym powszechnie znanym przykładem są blistry z lekami lub inną stałą lub płynną zawartości, np. wkłady zapasowe do odświeżacza powietrza.
Natomiast opakowanie wielokrotnego zamykania można po pierwszym otwarciu ponownie zamknąć i używać wielokrotnie bez szkody dla bezpieczeństwa – bez zagrożenia otwarcia go przez dziecko po pierwszym użyciu i prawidłowym ponownym zamknięciu. Są to najczęściej większe opakowania, butelki lub kanistry, których zawartość nie jest przeznaczona do jednorazowego zużycia.
Kryteria klasyfikacji i odstępstwa
Jak już wyżej wspomniano, obowiązek stosowania opakowań utrudniających otwarcie przez dzieci dotyczy wyłącznie produktów przeznaczonych dla konsumentów i oferowanych w powszechnej sprzedaży, zarówno detalicznej, jak i poprzez Internet. O jakie produkty tu chodzi?
Podstawowym kryterium wyboru, jakie należy zastosować, dobierając opakowanie utrudniające otwarcie przez dzieci, jest klasyfikacja danego produktu (zawartości opakowania) – zgodnie z rozporządzeniem (WE) nr 1272/2008 (CLP)2.
Opakowania produktów dostarczanych ogółowi społeczeństwa i zawierające odpowiednio substancję lub mieszaninę klasyfikowaną zgodnie z powyższymi przepisami jako:
- toksyczne ze względu na toksyczność ostrą kategorii 1–3,
- STOT – narażenie jednorazowe kategorii 1,
- STOT – narażenie powtarzane kategorii 1 lub
- działanie żrące na skórę kategorii 1,
- zagrożenie przez aspirację (odpowiednik dawnego zwrotu R65)
muszą być zaopatrzone w zamknięcia utrudniające otwarcie przez dzieci!
Przepisów nie stosuje się do pojemników aerozolowych, zawierających substancje lub mieszaniny zaklasyfikowane zgodnie z odpowiednimi przepisami jako stwarzające zagrożenie spowodowane aspiracją (dawne R65), a które wprowadzane są do obrotu w postaci aerozoli lub w pojemnikach wyposażonych w szczelne urządzenia do wytwarzania aerozolu.
Dodatkowo w przypadku niektórych substancji będących składnikami mieszanin oferowanych konsumentom należy także zastosować opakowania utrudniające otwarcie przez dzieci. W szczególności jeśli mieszanina zawiera w składzie:
- co najmniej 3% metanolu (nr CAS 67-56-1) lub
- co najmniej 1% dichlorometanu (nr CAS 75-09-2),
to opakowania takich produktów należy zaopatrzyć, niezależnie od pojemności, w utrudniające otwarcie przez dzieci zamknięcia.
Badania opakowań
Zarówno ww. rozporządzenie ministra zdrowia, jak i rozporządzenie CLP odwołuje się do konieczności stosowania odpowiednich norm, które szczegółowo określają wymagania odnośnie do badania opakowań przystosowanych lub nieprzystosowanych do wielokrotnego otwierania oraz metodologii oceny wyników końcowych.
Wymagania te zawarte są w następujących normach:
– PN-EN ISO 8317:2006: „Opakowania zabezpieczone przed niepożądanym otwarciem przez dziecko. Wymagania i metody badań opakowań przystosowanych do powtórnego zamknięcia”3.
– PN-EN 862:2006 „Opakowania zabezpieczone przed niepożądanym otwarciem przez dziecko. Wymagania i metody badań opakowań nieprzystosowanych do powtórnego zamknięcia produktów niefarmaceutycznych”4.
Badania odnoszą się do konkretnych grup wiekowych dzieci, które powinny, w warunkach kontrolowanych, mieć możliwość otwarcia testowych opakowań. Rozporządzenie MZ z 11 czerwca 2012 r. (Dz.U., poz. 688 z 2012 r. z późn. zm.) określa bardzo szczegółowo zasady i warunki doboru grup dzieci, które mogą uczestniczyć w badaniu opakowań. Opisane wymagania dotyczą m.in. wielkości grupy testującej, minimalnego i maksymalnego wieku dzieci, różnorodności składu pod względem warunków psychofizycznych, zgody opiekunów oraz wielu innych czynników warunkujących poprawny statystycznie wynik.
Wyniki takich badań w odpowiednim ujęciu statystycznym są podstawą do dopuszczenia lub odrzucenia danego typu opakowania jako opakowania utrudniające otwarcie przez dzieci. Dowody zgodności z powyższymi normami mogą zostać poświadczone wyłącznie przez laboratoria, które spełniają normy EN ISO/IEC 17025 ze zmianami.
Bibliografia:
O zasadach umieszczania oznakowania opakowań niebezpiecznych produktów chemicznych przeznaczonych dla osób niewidomych lub niedowidzących pisaliśmy w numerze 1/2017 naszego kwartalnika.
2 Rozporządzenie CLP Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1272/2008 z 16 grudnia 2008 r. w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin, zmieniające i uchylające dyrektywy 67/548/EWG i 1999/45/WE oraz zmieniające rozporządzenie (WE) nr 1907/2006 (DzUrz UE L 353 z 31.12.2008).
3 Norma ta została wycofana i zastąpiona przez międzynarodową normę: PN-EN ISO 8317:2016-03 (w Polsce dostępna w chwili obecnej w wersji angielskiej).
4 Norma ta została wycofana i zastąpiona przez międzynarodową normę: PN-EN 862:2016-09 (w Polsce dostępna w chwili obecnej w wersji angielskiej).
Artykuł pierwotnie ukazał się w numerze2/2017 „Kwartalnika Chemicznego Prawo i Wiedza”
