Substancje i mieszaniny chemiczne są ze swej natury najczęściej produktami niebezpiecznymi, stwarzającymi podczas użytkowania realne zagrożenie dla ludzi. Ma to szczególne znaczenie w przypadku towarów powszechnego użytku, przeznaczonych dla konsumentów, których wiedza na temat różnego rodzaju zagrożeń często jest niewystarczająca.
Dodatkowo w powszechnej sprzedaży do takich produktów dostęp mają osoby niedowidzące lub niewidome – konsumenci, dla których klasyczne oznakowanie i opisy zagrożeń na etykiecie nie są pomocne. Istotne jest więc odpowiednie dodatkowe oznakowanie takich produktów – w sposób, który umożliwi tym osobom łatwą identyfikację opakowań, zawierających substancje lub mieszaniny niebezpieczne, a co za tym idzie, podjęcie świadomej decyzji o zasadności zakupu danego produktu.
Obowiązujące w Unii Europejskiej przepisy nakładają na wszystkich wprowadzających do obrotu substancje i mieszaniny chemiczne, stwarzające szczególne – wymienione w przepisach – zagrożenia, obowiązek odpowiedniego oznakowania zawierających takie produkty opakowań. Oznakowania, które może być w prosty sposób zidentyfikowane przez osoby niedowidzące czy niewidome.
Podstawa prawna
W Polsce obowiązującym aktem prawnym, regulującym zasady i sposób oznakowywania opakowań produktów zawierających substancje lub mieszaniny klasyfikowane jako niebezpieczne, a które mogą być dostępne dla osób niewidomych lub niedowidzących, jest rozporządzenie MZ z 11 czerwca 2012 r. w sprawie kategorii substancji niebezpiecznych i mieszanin niebezpiecznych, których opakowania wyposaża się w zamknięcia utrudniające otwarcie przez dzieci i wyczuwalne dotykiem ostrzeżenie o niebezpieczeństwie (Dz.U., poz. 688 z 2012 r. z późn. zm. oraz obwieszczenie MZ z 7 listopada 2014 r., poz. 1604 – tekst jednolity). Rozporządzenie to, jak wynika już z jego tytułu, dotyczy także specjalnych opakowań dla produktów niebezpiecznych, które posiadają zamknięcia utrudniające otwarcie przez dzieci – opis odpowiednich wymagań dla tej kategorii opakowań będzie przedmiotem odrębnego artykułu.
W odniesieniu do oznakowania, które przeznaczone jest dla osób niewidomych lub niedowidzących, obowiązujące rozporządzenie określa zarówno kategorie zagrożeń stwarzanych przez zawartość danego opakowania, jakie kwalifikują je do obowiązkowego oznakowania, jak i samo przeznaczenie produktu. Ponadto rozporządzenie odwołuje się – w zakresie wyglądu i danych technicznych samych symboli umieszczanych na opakowaniu – do odpowiedniej normy.
Należy jednak pamiętać, iż dotychczas obowiązujące rozporządzenie MZ nie uwzględnia jeszcze w pełni zasad klasyfikacji i wyboru zgodnych z wymaganiami rozporządzenia CLP[1], zatem w odniesieniu do substancji i mieszanin klasyfikowanych według kryteriów CLP należy stosować odpowiednio zawarte tam kryteria klasyfikacji i wyboru.
Kryteria wyboru według klasyfikacji
Podstawowym kryterium wyboru, jakie należy wziąć pod uwagę, jest przeznaczenie produktu. Obowiązkowe oznakowanie przeznaczone dla osób niewidomych i niedowidzących umieszcza się wyłącznie na produktach przeznaczonych do użytku konsumenckiego czy znajdujących się w powszechniej sprzedaży.
Ponadto należy pamiętać, iż odpowiednie oznakowanie umieszcza się niezależnie od wielkości opakowania, natomiast istnieje możliwość zastosowania różnych, przewidzianych normą, formatów oznakowania, o czym dalej.
Oznakowanie wyczuwalne dotykiem nie może być umieszczane na opakowaniach substancji lub mieszanin niebezpiecznych innych niż te, dla których są przewidziane.
Zgodnie z pkt 3.2.1 załącznika II do rozporządzenia CLP, jeżeli substancje lub mieszaniny są dostarczane ogółowi społeczeństwa i są zaklasyfikowane do przynajmniej jednej z poniższych kategorii:
- toksyczność ostra,
- działanie żrące na skórę,
- działanie mutagenne na komórki rozrodcze kat. 2,
- rakotwórczość kat. 2,
- działanie szkodliwe na rozrodczość kat. 2,
- działanie uczulające na drogi oddechowe lub STOT kat. 1 i 2,
- zagrożenie spowodowane aspiracją,
- łatwopalne gazy,
- substancje ciekłe i stałe kat. 1 i 2…
…to opakowanie takich produktów należy zaopatrzyć w wyczuwalne dotykiem ostrzeżenia o niebezpieczeństwie niezależnie od pojemności opakowania. Ponadto opakowania takich produktów muszą posiadać wszystkie oznakowania zgodne z klasyfikacją zawartych w nich substancji lub mieszanin niebezpiecznych zgodnie z odpowiednimi kryteriami klasyfikacyjnymi.
Nie ma obowiązku dodatkowego oznakowywania przeznaczonego dla osób niewidomych i niedowidzących w przypadku pojemników aerozolowych, jeśli te klasyfikowane są wyłącznie jako „skrajnie łatwopalne aerozole” lub „łatwopalne aerozole” i posiadają oczywiście odpowiednie oznakowanie bezpieczeństwa.
Wygląd oznakowania
Wygląd, sposób i miejsce umieszczenia oraz wymiary oznakowania przeznaczonego dla osób niedowidzących lub niewidomych reguluje w sposób szczegółowy norma PN-EN ISO 11683 („Opakowania – Znaki ostrzegające przed niebezpieczeństwem wyczuwalnym dotykiem – Wymagania”). Wyczuwalne dotykiem oznakowanie musi spełnić wszystkie opisane w tej normie wymagania, a w szczególności wymagania związane z wielkością i kształtem samego znaku oraz miejscem jego umieszczenia na opakowaniu.
W zależności od wielkości danego opakowania, na którym należy umieścić wyczuwalne dotykiem oznakowanie, możemy zastosować znak o normalnej, przewidzianej przez normę wielkości i kształcie albo jeden z trzech znaków o wymiarach zmniejszonych.
Do dyspozycji mamy trzy wzory wypukłych znaków, które są tak skonstruowane, iż osoba biorąca do ręki opakowanie może z łatwością wyczuć dotykiem i rozpoznać dany znak.
Zasada stosowania poszczególnych wzorów oznakowania jest prosta – tam, gdzie to jest możliwe, stosuje się znak o pełnym wymiarze i odpowiednio, kolejne pomniejszone wzory znaków do odpowiednich mniejszych wymiarów opakowań. Znak o wymiarach normalnych należy umieścić na opakowaniu tam, gdzie jest to fizycznie możliwe, oznakowanie o wymiarach zmniejszonych należy stosować tylko wtedy, gdy nie ma fizycznej możliwości umieszczenia na opakowaniu oznakowania o wymiarach normalnych.
Znaki mogą być wytłoczone bezpośrednio na opakowaniu we wskazanych przez normę miejscach lub mogą być częścią etykiety, ewentualnie mogą być doklejone trwale do opakowania.
Znak wyczuwalny dotykiem powinien być umieszczony w takim miejscu opakowania, aby osoba biorąca do ręki opakowanie mogła bez zbędnej manipulacji ten znak wyczuć. Najlepszym miejscem w przypadku opakowań stojących np. na półce jest boczna ściana opakowania. Należy pamiętać, że oznakowanie wyczuwalne dotykiem nie powinno przeszkadzać pozostałym konsumentom w normalnym przeczytaniu informacji i ostrzeżeń na etykiecie, nie powinno zasłaniać oznakowania ani tekstów ostrzeżeń. Z tego też powodu tego typu oznakowania umieszczane są w postaci bezbarwnej naklejki bezpośrednio na tekście etykiety, co nie przeszkadza w jego odczytaniu.
Szczegółowe wymagania co do wymiarów oznakowania, wysokości wypukłości trójkątów, a także zasad umiejscawiania znaku w przypadku nietypowych opakowań, takich jak m.in. tuby, aerozole, opakowania bez dna, znajdują się w normie PN-EN ISO 11683.
Artykuł pierwotnie ukazał się w numerze „Kwartalnika Chemicznego Prawo i Wiedza” 1/2017.
[1]Rozporządzenie CLP Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1272/2008 z 16 grudnia 2008 r. w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin, zmieniające i uchylające dyrektywy 67/548/EWG i 1999/45/WE oraz zmieniające rozporządzenie (WE) nr 1907/2006 (Dz. Urz. UE L 353 z 31.12.2008).
